بایوس (Bios) چیست ؟
کلمه ی بایوس Bios مخفف کلمه ی Basic in put /out put system می باشد که به معنای مدیریت ورودی ، خروجی سیستم بوده است . درواقع به مجموعه ای از برنامه های ذخیره شده درتراشه ی حافظه ی فقط خواندنی یاهمان ROM در سیستم های خانگی و شخصی که با آی بی ام سازگاری دارند ، Bios گفته می شود .
بایوس یک رایانه نخستین کدی است که وظیفه ی ابتدایی سیستم ، یعنی بارگذاری و آغاز کردن سیستم عامل را بر عهده دارد . مهمترین کار بایوس شناساندن قطعات سخت افزاری مانند هارد دیسک یا دیسک سخت ، کارت گرافیک ، صفحه کلید و...و سایر سخت افزار هاست . پس از این مرحله بایوس نرم افزاری را که توسط لوح فشرده و یا هارد دیسک برای بالا آمدن به آن نیاز است را شناسایی و آن را شروع به اجرا می کند .
درواقع بایوس قطعه ای سخت افزاری می باشد که مجموعه ای از دستورالعمل ها درون این قطعه قرار گرفته است و روی مادربرد شما وجود دارد و شما می توانید بایوس سیستم را دوباره برنامه ریزی کرده و یا اینکه آن را آپدیت کنید .
اگر کامپیوتر توسط خود شما اسمبل شده باشد، باید آپدیت بایوس مادربرد خود را ازسایت مربوط به مادربرد، دانلود نمایید. آپدیت‌های دانلود شده را می‌توان بر روی چیپ بایوس مادربرد فلش نمود و با آپدیت قبلی جایگزین کرد.
از طرف دیگر فلش نمودن بایوس نیز به راحتی آپدیت کردن نرم‌افزار‌ها نیست. در بیشتر مواقع راه‌اندازی کامپیوتر باید بوسیله داس انجام شود (در این موارد به یک دیسک راه‌انداز داس نیاز دارید که پس از ریستارت کردن، کامپیوتر بوسیله داس راه‌اندازی شود.) هر سازنده قطعات کامپیوتری، دستور‌العمل‌های مخصوص به خود را برای آپدیت بایوس دارد.
اما در تمامی موارد شما نیاز به فایل آپدیت بایوسی دارید که دقیقا با سخت‌افزار شما سازگار باشد. اگر حتی تفاوت میان فایل آپدیت بایوس شما و سخت‌افزار شما جزئی باشد، باز هم امکان بوجود آمدن مشکل، بسیار است. در بیشتر موارد نرم‌افزار‌هایی که مخصوص آپدیت بایوس هستند، ناسازگاری میان سخت افزار و فایل آپدیت بایوس را تشخص می‌دهند، اما اگر نرم افزار موفق به اینکار نشد امکان اینکه کامپیوتر شما راه‌اندازی نشود زیاد است.
اگر در هنگام فرآیند آپدیت بایوس برق کامپیوتر شما قطع نشود، چرا که در این‌صورت ممکن است کامپیوتر دیگر راه‌اندازی (بوت) نشود. بعضی کامپیوترها از بایوس فایل پشتیبانی را در حافظه فقط خواندنی
(Read only memory) نگهداری میکنند، اما این عمل شامل تمام کامپیوترها نمی‌شود.
اگر شما بایوس خود را آپدیت کنید، شما تغییرات محسوسی را متوجه نخواهید شد و از طرف دیگر در هنگام آپدیت نیز ممکن است با مشکلات جدیدی روبرو شوید، آپدیت بایوس بدون دلیل منطقی توصیه نمی‌شود. در موارد زیر آپدیت بایوس توصیه می‌شود:
اشکالات سخت‌افزاری: اگر با مشکلاتی روبرو هستید که بنا به گفته سازندگان قطعات سخت‌افزاری با آپدیت کردن بایوس این مشکلات برطرف می‌شوند (حتما اشکالاتی را که در آپدیت جدید برطرف شده‌اند در وب‌سایت سازندگان قطعات سخت‌افزاری، بررسی کنید) در این حالت آپدیت بایوس توصیه می‌شود. البته ممکن است سازندگان قطعات سخت‌افزاری نیز در خصوص برخورد با یک مشکل مشخص به شما توصیه کنند تا بایوس را آپدیت نمایید.
پشتیبانی سخت‌افزاری: بعضی از تولیدکنندگان مادربرد، از پردازنده‌ها و سایر سخت‌افزار‌های جدید با ارائه آپدیت برای بایوس،پشتیبانی میکنند. اگر قصد خرید پردازنده جدیدی را دارید که در زمان خرید مادربرد تولید نشده بوده، احتمالا برای استفاده از این پردازنده جدید بر روی مادربرد، نیاز به آپدیت بایوس خواهید داشت.
دسترسی به بایوس از نظر سخت افزاری
پس از بازکردن دستگاه و دسترسی پیدا کردن به مادربرد ، باید بسیار توجه کنید و دو طرف برد را مشاهده کنید. در سیستم های لپ تاپ بایوس یک چیپ ستی است به حالت مربع شکل که معمولا از شکل ظاهری آن و برند آن می توانید متوجه شوید . شما با توجه به عکس می توانید شکل ظاهری آن را دریافت کنید و معمولا بایوس ها را با برند win band می توانید مشاهده کنید . توجه داشته باشید که برخی از دستگاه ها دارای دو عدد بایوس می باشد که یکی حجم بالا و دیگری حجم کمتری نسبت به بایوس اولی دارد . این دو عدد بایوس عموما در کنار یکدیگر تعبیه شده اند .
دسترسی به بایوس از نظر نرم افزاری
دسترسی به بایوس در سیستم کار بسیار راحتی است . شما با روشن کردن دستگاه خود و مشاهده ی اولین تصویر باید فورا کلید ESC یا Delete را روی کیبورد فشار دهید تا وارد قسمت Bios setup دستگاه خود شوید . پس از آن با استفاده از کیبورد می توانید به قسمت های مختلف دستگاه خود بروید .
در صورتی که از Bios setup اطلاعی ندارید ، بهتر است در صورت ورود به این قسمت ، هیچ یک از گزینه ها را تغییر ندهید چرا که ممکن است سبب اختلال بین سخت افزار و نرم افزار سیستم خود شوید .
لازم به ذکراست که همیشه کلید های مذکور برای ورود به بخش Bios setup یا تنظیمات بایوس جوابگو نمی باشد و هر برندی برای ورود به بخش تنظیمات دستگاه خود یک کلیدی را مشخص کرده است که برای آشنایی با این کلیدها بهتر است به مطلب انواع کلیدهای Setup مراجعه کنید .
تفاوت بین بایوس UEFI و بایوس معمولی چیست ؟
اگر بخواهیم در این دو بایوس به صورت موشکافانه وارد شویم ، تفاوت های بسیاری را مشاهده می کنیم ولی به صورت کلی و واضح می توان گفت که بایوس های UEFI دارای محیط کاربری پیچیده تر و روابط کاربری بهتر و مطلوب تری است و همچنین می توانید در این نوع بایوس ها از موس استفاده کرد . اما بایوس های معمولی دارای محیط کاربری بسیار ساده ای می باشند و شما نمی توانید در آن محیط از موس استفاده کنید و فقط می توانید با کیبورد معمولی به محل مربوط مراجعه کرده و تنظیمات دلخواه را اعمال کنید . تقریبا می توان گفت که از بایوس های معمولی در سیستم ها استفاده نمی شود و کارخانجات ساخت مادربرد ، بایوس های UEFI را ارائه می دهند .
انجام چه فعالیت هایی در بایوس امکان پذیر است ؟
-تغییر تنظیمات بوت
-نمایش درجه ی حرارت ، سرعت فن ، ولتاژ و...
اOver clock کردن یک سری از سخت افزار ها و...
وظایف بایوس
همانطور که گفته شد، بایوس کارهای ابتدایی برای راه اندازی سیستم را انجام می‌دهد. این کارهای ابتدایی همان وظایف بایوس هستند که تعدادی از آن‌ها عبارت اند از:
Power On Self Test (به اختصارPOST): بایوس قطعات سخت افزاری را قبل از راه اندازی سیستم عامل تست و آزمایش می‌کند تا از سالم بودن و کارکردن صحیح آن‌ها مطمئن شود. درصورت وجود مشکلی در قطعات سخت افزاری (مثلا نصب نبودن (RAM این خطا توسط بوق‌هایی که به Beep معروف اند به کاربر اطلاع داده می‌شود.
درایوهای بایوس: درایوها رابط بین سخت افزار و نرم افزار هستند. بایوس نیز با استفاده از درایوهای سطح پایین امکان کنترل سایر قطعات و ورودی‌ها مانند کیبورد را فراهم می‌کند. به این ترتیب امکان کنترل کردن قطعات و آماده سازی آن‌ها فراهم می‌شود.
راه اندازی سیستم عامل: مهمترین وظیفه بایوس. بایوس با استفاده از رکورد راه انداز اصلی (MBR) موجود در حافظه‌های جانبی، کنترل سیستم را به سیستم عامل می‌سپارد. این فرایند آخرین کاری است که بایوس هنگام روشن کردن کامپیوتر انجام می‌دهد. بایوس برای این کار به ترتیب حافظه‌هایی که برای بوت شدن اولویت بندی شده‌اند را چک کرده و درصورتی که همه چیز Ok باشد (!) سیستم عامل را بارگذاری می‌کند.
پیکربندی‌های بایوس: بایوس به کاربر این امکان را می‌دهد که بنابر نیاز وی، تطابق و هماهنگی قطعات، کارایی و عملکرد سیستم، تنظیمات پایه‌ای سخت افزارها را انجام دهد. برای مثال کاربر می‌تواند برای حافظه‌های مختلف اولویت بوت شدن را تنظیم کند، ماژول صدای Onboard، کنترلر USB را تنظیم کند، درگاه‌های مختلف از جمله درگاه موازی و سریال را پیکربندی کند، درصورت نیاز منابع را Overclock کند و ... . این کار با استفاده از رابط بایوس یعنی Setup انجام می‌گیرد.
فعال کردن بایوس سایر قطعات: ممکن است فکر کنید که بایوس خودش به تنهایی عمل آماده سازی را انجام می‌دهد اما اگر دقت کنید، برای مثال انواع مختلفی از کارت‌های گرافیک با درایوهای مختلف وجود دارد. گنجاندن این همه درایو در بایوس تقریباً غیرممکن است. IBM با یک ایده عالی این مشکل را برطرف کرد؛ نصب کردن یک بایوس دیگر روی کارت‌های اضافی از قبیل کارت گرافیک. به این ترتیب بایوس مادربورد فقط بایوس کارت گرافیک را شناخته و آن را فعال کرده و ما تصویر را از طریق آن بایوس هنگام روشن کردن کامپیوتر بدست می‌آوریم.
کنترل قطعات سخت افزاری: این مورد یکی از مهمترین وظایف بایوس است. بایوس با استفاده از درایوها و پیکربندی‌های خود، منابع سیستمی را کنترل می‌کند. این کنترل ابتدایی و پایه‌ای بوده و صرفا به معنای بالا بردن کارایی نیست.
تغییر دادن تنظیمات بوت
در واقع بوت قسمتی از هوش دستگاه شما است که به بایوس دستور می دهد تا نرم افزارها را از چه حافظه ای بخواند . به عنوان مثال شما برای عوض کردن ویندوز دستگاه خود و ریختن ویندوز جدید میخواهید از دیسک های فشرده استفاده کنید . بوت دستگاه شما در حالت نرمال بر روی هارد تان می باشد چرا که باید ویندوز همه ی نرم افزارهای مرتبط بر روی هاردتان ریخته شود و سیستم شما برای شروع به کار نیاز به این نرم افزارها دارد . به همین علت به قسمت تنظیمات بایوس رفته و و بوت دستگاه خود را تغییر داده و بر روی odd یا هرچیزی که قصد دارید از آن استفاده کنید ، قرار دهید . در این صورت پس از ریست کردن دستگاه ، بایوس اطلاعات را از دیسک فشرده دریافت می کند و به سراغ هارد دستگاه نمی رود . در واقع بوت یک نوع اولویت بندی برای خواندن اطلاعات است که شما میتوانید بر اساس خواسته ی خود آن را بر روی Hdd ، Odd و تمامی ورودی های اکسترنال مانند فلش و ... قرار دهید .
نمایش درجه ی حرارات ، سرعت 000، ولتاژ و...
درواقع شما میتوانید با مراجعه به یک قسمتی در تنظیمات بایوس از عملکرد دستگاه خود مطلع شوید و مشکلات بوجود آمده را ببینید و از حرارت تولیدی دستگاه خود و یک سری قطعات اصلی مانند CPLI مطلع شوید و از درست کار کردن فن دستگاه خود اطمینان حاصل کنید .
اورکلاک کردن برخی از سخت افزارها در بایوس
اورکلاک کردن به معنای افزایش کارایی قطعات سخت افزاری دستگاه خود به وسیله ی بایوس به شیوه های افزایش ولتاژ می باشد . البته این کار را می توان با یک سری از نرم افزارها هم انجام داد ولی انجام این کار توصیه نمی شود چرا که ممکن است قطعات دستگاه شما سوخته و برای شما مشکل ساز شود . برای آشنایی بیشتر با مطلب اورکلاک به بخش اورکلاک کردن مراجعه کنید .
قفل کردن بایوس یا 10 ckdown
این روش ، یک روش امنیتی است که شما کاربران عزیز با قرار دادن پسورد برای تنظیمات setup خود ، مانع از ورود دیگران به این بخش می شوید . البته این پسوورد را هم می توان به روش های دیگر هک و امنیت دور زد ، ولی حداقل فایده ی آن ، ممانعت از ورود افراد عادی و یا سوء استفاده گرها به این قسمت است . توجه داشته باشید که پسورد بایوس خود را در مکانی امن نگهداری کنید و به خوبی در ذهن خود بسپارید زیرا ممکن است برایتان مشکل ساز شود .
طریقه به‌روزرسانی تنظیمات بایوس
برای دسترسی به تنظیمات بایوس در هنگام روشن کردم پی سی، بایستی به طور ممتد کلید DEL کیبورد را فشار دهید. البته این دکمه بسته به نوع مادربرد می‌تواند تغییر کند، با این حال همانطور که در تصویر فوق نیز مشخص است، همیشه وقت مشخصات آن در هنگام روشن کردن دستگاه نمایش داده می‌شود.
به طور کلی رابط کاربری بایوس بسیار ساده و تنها دارای نوشته است که با فلش‌ها بالا و پایین کیبورد می‌توان میان آن‌ها جابه‌جا شد و تغییرات لازمه را اعمال کرد. مادربردهای جدید که پیشرفته‌تر هستند، امکان استفاده از موس در این محیط را همراه دارند. البته پیشنهاد ما کمکان استفاده از دکمه‌های فلش است، چرا که انتخاب یک گزینه اشتباه توسط موس می‌تواند سبب اورکلاک سیستم و در نتیجه ناپایداری آن شود. پس رفتن به صفحه اصلی تنظیمات بایوس، به سربرگ System Configuration بروید و تنظیمات دلخواه را شخصی سازی نمایید.
در قسمتی دیگری از بخش تنظیمات بایوس دستگاه‌های پیشرفته حتی می‌توان دمای مادربرد و یا سرعت چرخش فَن پردازنده را مشاهده کرد. در همین صفحه حتی می‌توان تنظیمات مربوط به اورکلاک کردن سخت افزار را هم پیدا کرد. در واقع ما با اورکلاک کردن یک جزء سخت افزاری؛ عملکرد و کارکرد آن را بهبود می‌بخشیم.دانستن این نکته هم بد نیست که اگر تنظیمات را به طور اشتباه از روی ناشی گری تغییر دادید، برای درست کردن آن به سربرگ System Configuration رفته و سپس گزینه “Reset to Default Settings” یا “Load Setup Defaults” را انتخاب کنید تا همه تنظیمات به حالت اولیه بازگردد.